رئیس انجمن علمی پرستاری ایران گفت: همان طور که در گروه پزشکی، افراد بعد از فارغ التحصیلی باید شماره نظام پزشکی بگیرند تا مجوز کار داشته باشند، در رشته پرستاری نیز افراد باید بعد از فارغ التحصیلی از دانشگاه، از سازمان نظام پرستاری شماره نظام و مجوز کار بگیرند تا امکان نظارت و استانداردسازی خدمات پرستاری وجود داشته باشد.

دکتر مسعود فلاحی، رئیس انجمن علمی پرستاری ایران و رئیس گروه پرستاری دانشکده علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی در گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگار روابط عمومی سازمان نظام پرستاری درباره وضعیت استانداردهای خدمات پرستاری، مشکلات ناشی از کمبود نیرو، استانداردهای آموزش پرستاری، وضعیت دانشکده های پرستاری، تربیت بهیار  و ... صحبت کرد.

او در بخش اول این گفت و گو به تشریح ضوابط استانداردهای خدمات پرستاری و موانع تحقق نیافتن آن در ایران شامل نبود استانداردهای تعداد نیروی انسانی پرستار و تجهیزات و امکانات پرداخت. اکنون در بخش دوم این گفت و گو با او درباره استانداردهای آموزش پرستاری صحبت می کنیم.

یکی از مهمترین مسائل در حوزه پرستاری، کیفیت آموزش در دانشکده ها و استاندارد بودن خدمات آموزشی است، چقدر کیفیت آموزش پرستاری در ایران استاندارد است؟

فلاحی: معمولاً‌ در دانشکده‌های پرستاریآخرین کتاب‌ها و منابع اصلی آموزش داده می‌شود و ضوابط کارورزی نیز در آنها رعایت می‌شود اما دانشگاه‌های علوم پزشکی در نحوه اجرای برنامه های آموزشی مصوب با یکدیگر  تفاوتهایی دارند.

برای مثال دانشگاهی که در شهری کوچک واقع است و فقط یک بیمارستان دارد که بخش های اصلی داخلی، زنان، کودکان و جراحی را فقط دارد،  دانشجویان پرستاری خود را می‌تواند در این بخش‌ها تربیت کند اما در دانشگاههای شهرهای بزرگ که بیمارستان‌ها، دارای بخش‌های تخصصی و فوق تخصصی زیاد و متنوعی هستند، دانشجوی پرستاری در عرصه های کارورزی بیشتری حضور می‌یابند و بنابراین تجربه و دانش بیشتری را کسب می کنند.

نکته ای که سرپرستاران و مدیران پرستاری دانشگاههای علوم پزشکی مطرح می کنند این است که فارغ التحصیلان دانشکده های پرستاری مهارت و توانمندی لازم را برای کار ندارند و عمده آموزش ها و کسب مهارتهای آنها اتفاقا بعد از فارغ التحصیلی و حین کار به دست می آید؟

فلاحی: بعضا دانشجویان فارغ التحصیل شده با اینکه دوران آموزش خود را سپری کرده اند ولی هنوز از تجربه کافی برخوردار نیستند و وقتی برای تعهدات طرح  خود مشغول به کار می شوند، تجربه  عملی کمی دارند که باید در  بکارگیری آنها  دقت لازم  بشود، بنابراین از یک نیروی طرحی نباید انتظار یک پرستار باتجربه را  داشت.

کسب تجربه یک پرستار تازه فارغ التحصیل حداقل 6 ماه زمان می برد، تبدیل یک پرستار تازه کار به پرستار حرفه ای و متخصص، حداقل سه سال طول می‌کشد. اینکه پرستار در ابتدای کار خود استرس داشته و تجربه کافی نداشته باشد امری طبیعی بوده و در همه رشته ها نیز اینچنین  است.

سخت‌ترین قسمت شروع به کار فارغ التحصیلان  جدید پرستاری، 6 ماه اول  خدمت آنها است. برای اینکه این پرستاران دچار مشکلاتی مانند استرس به علت خبره نبودن و.... نشوند، باید مدیران پرستاری در شروع کاربا آنها مصاحبه کنند و به آنها آرامش بدهند و اجازه بدهند در بخش‌های مختلف  و سبک تر کار کنند و از بخش‌هایی کار را برای آنها شروع کنند که بیمار بدحال کمتری دارند تا به تدریج با محیط کاری آشنا شده و تجربه کسب کنند.

ولی به علت کمبود نیرو عملا این اتفاق نمی افتد.

فلاحی: بله. با این وجود مشاهده می شود که  در بعضی از بیمارستانها این روند استفاده از نیروی جدید انجام نمی‌شود و تازه کارها ممکن است  توسط مدیران پرستاری در بخش‌هایی مانند اورزانس یا آی‌سی‌یو به کار گرفته شوند، و استرس ناشی از این  بخش ها منجر به ترک شغل پرستاری بشود.

نظر شما درباره تربیت بهیار و مدارس بهیاری چیست، این مدارس باید همچنان وجود داشته باشند تا تعطیل شوند؟

فلاحی: آموزش‌های بهیاری قبلاً نیز وجود داشته است. بهیارهایی که فارغ التحصیل می‌شدند نیروهای حدواسط بودند در حالی که کمک بهیار و پرستار نیز داشتیم. کمک بهیاران کارهای اولیه  پرستاری بیماران را انجام می‌دادند و پرستاران نیز مراقبتهای های پیشرفته و پیچیده تر را انجام می دادند. در این میان  نیروی حد واسط پرستاری بهیاران بودند که به سبب تحصیلات دیپلم که داشتند، تمایل به انجام  کارهای اولیه نداشتند و تمایل داشتند وظایف پیچیده تر پرستاری را انجام  دهند.

اما این نیروها از نظر آموزشی، آموزش های کافی را برای وظایف پرستاری ندیده  بودند. به همین علت در سنوات گذشته به تدریج  تربیت  بهیاری متوقف شد و رده های پرستاری از  سه رده پرستار، بهیار و کمک بهیار  به دو رده پرستار و کمک بهیار تقلیل یافت و از طرفی چون بهیار دیگر وجود  نداشت استفاده از واژه  کمک بهیار، جالب نبود و نهایتا رده های پرستاری به دو رده  پرستار و کمک  پرستار تبدیل شد.

درباره آموزش بهیاری نظر بنده این است که باید کاری کنیم که خدمت پرستاری ارائه شده به مردم استاندارد و درست باشد. اجماع نیز بر این بود که آموزشگاه‌های بهیاری جمع آوری شود و فقط دو رده  پرستاری و  کمک پرستاری داشته باشیم . البته امروزه بعضی صحبت هایی وجود دارد که به منظور رفع کمبود پرستار، مجددا آموزشگاه های بهیاری گشایش یابند.

اما توجه به این مساله مهم است که بهیار نمی تواند وظایف یک پرستار حرفه ای را انجام دهد و نباید نیرویی تربیت کنیم که استاندارد نیست، ضمن اینکه برای جایگاه آنها نیز در نظام سلامت باید  فکر کنیم که چه  وظایف و مسئولیتهایی را به عهده خواهند  گرفت.  از طرفی بهیاران سابق برای ادامه تحصیل در رشته پرستاری مشکلات عدیده ای داشتند، که هنوز در اذهان ما وجود دارد.

کمبود پرستار با تربیت بهیاران مرتفع نمی‌شود، ما سالانه10 هزار پرستار در بیش از 200 مرکز و دانشکده پرستاری تربیت می‌کنیم. برای جبران کمبود پرستار شاید فقط افزایش پذیرش پرستاری راهکار نباشد بلکه باید به فکر نگهداشت نیروی انسانی و افزایش انگیزه آنها نیز باشیم.

وزارت  بهداشت با  استفاده از حداکثر ظرفیت خود پرستار تربیت  می کند اما در نگهداشت نیروها ضعف داریم زیرا در کشور ما حقوق پرستاران پایین است. پرستاران می‌گویند ما اگر در مشاغل آزاد  کار کنیم درآمد بیشتری خواهیم داشت. ضمن اینکه در مشاغل آزاد مسائلی مانند شبکاری، کار در روزهای تعطیل نیز  وجود ندارد و مراقبت از بیمار بد حال نیز نخواهیم داشت.

یعنی برای جبران کمبود نیرو باید ظرفیت پذیرش پرستار را بالا ببریم؟

فلاحی: دانشکده های پرستاری باید به اندازه نیاز منطقه خود پرستار تربیت کنند. باید به سمت بومی گزینی برویم و افراد در هنگام ورود به دانشکده پرستاری بورسیه شوند و پس از فارغ التحصیلی در محلی که بورسیه شده اند، استخدام و بکارگیری شوند.

راهکار رفع کمبود پرستار چیست؟

فلاحی: یکی از مسائلی که با آن درگیر هستیم میزان ساعت کاری پرستاران است. پرستاران در ایران طبق قوانین باید هر ماه 175 ساعت کار کنند. در حالی که برخی پرستاران در کشورهای خارجی، نیمه وقت یا پاره وقت کار می‌کنند. برای مثال اگر پرستاری می‌خواهد در کنار فرزند خود باشد و در کنارش فرزندش کار بکند باید به او امکان کار پاره وقت را بدهیم و این مسئله باید در استانداردهای پرستاری کشور لحاظ شود.

اجرای این کار نیاز به قانون دارد. البته دانشگاه‌های علوم پزشکی هیئت امنا دارند و ممکن است بتوانند در هیئت امنا این موضوع را تصویب کنند. به طوری که پرستاران داوطلب استخدام، بتوانند به طور تمام وقت، نیمه وقت یا پاره وقت استخدام شوند و به این  ترتیب از نیروی کار خانه  نشین می توانیم در سیستم  بهداشتی درمانی کشور استفاده کنیم.

آموزش های پرستاری در ایران استاندارد هستند؟

فلاحی: دانشگاه‌ها سالانه بازدید می‌شوند و اگر تعداد هیئت علمی دانشگاهی کم باشد یا بخش‌های بیمارستان‌هایش دچار مشکل باشد به آنها فرصت داده می‌‎شود تا مشکلات را برطرف کنند. سال بعد نیز باز هم بازدید صورت می‌گیرد و بررسی می‌شود که این استانداردها را رعایت کرده‌اند یا خیر. این وظیفه به عهده هیات ممتحنه، برنامه ریزی و ارزشیابی رشته پرستاری(برد  پرستاری) است که در زیر مجموعه معاونت آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قراردارد.

در آموزش پرستاری در دنیا، دو نوع کوریکولوم (برنامه آموزشی) وجود دارد. یکی کوریکولوم های ملی و دوم کوریکولوم های دانشگاهی. منظور از کوریکولوم ملی این است که یک برنامه درسی پرستاری وجود دارد  و همه مراکز تربیت پرستار از همان کوریکولوم باید تبعیت کنند، کوریکولوم‌های کشور ما ملی است یعنی همه دانشجویان پرستاری در تمام دانشکده های پرستاری کشور دروس واحدی را می‌خوانند.

در برخی کشورها کوریکولوم ها توسط خود دانشگاه ها تدوین می شود و هر دانشگاه با  توجه به  اهداف خود کوریکولوم و برنامه آموزشی را طراحی می کند. مثلا در کشور آمریکا، یا کانادا و... کوریکولوم های آموزش پرستاری ملی نیست و هر دانشگاه کوریکولوم  خود را دارد.

مثلا کوریکولوم پرستاری در دانشگاه استنفورد، جان  هاپکینز، هاروارد و ... متفاوت است.  اما در نهایت برای اینکه این  پرستارانی که با  کوریکولوم های متفاوت تربیت می شوند بررسی شوند  که صلاحیت لازم  را برای خدمت دارند یا نه. آزمونی برای صلاحیت حرفه‌ای از افراد گرفته شود و در صورت  قبولی در این آزمون، سیستم بهداشتی درمانی آن کشور، می تواند از چنین نیروی انسانی استفاده کند.

برخی کشورها مانند کشورهای عربی آزمون صلاحیت حرفه ای ندارند  و داشتن مدرک تحصیلی برای بکارگیری کافی است و به راحتی پرستاران را جذب می‌کنند. در حالی که بسیاری از کشورهای دیگر مانند، آمریکا، استرالیا ، کانادا و... در هر ایالت آزمون صلاحیت حرفه ای اخذ و در صورت قبولی نیروها به کار گرفته می شوند.

یعنی پرستاران بعد از فارغ التحصیلی باید مجوز کار بگیرند؟

فلاحی: اعطای مجوز کار دو مزیت دارد یکی اینکه باعث افزایش ایمنی بیمار می‌شود و دوم آنکه باعث می‌شود افراد غیرحرفه‌ای وارد حرفه پرستاری نشوند. در ایران هم آزمون صلاحیت حرفه ای برای پرستاران داریم و پرستاران پس از قبول در  این آزمون می توانند به کار مشغول شوند.

اما این آزمون اجباری نیست.

‌فلاحی: باید به سمتی پیش برویم که به منظور حفظ ایمنی بیماران، جلوی ورود افراد غیرحرفه‌ای را به حرفه پرستاری را بگیریم. در قانون گفته شده پرستاران باید عضو سازمان نظام پرستاری شوند ولی عضویت در  نظام پرستاری اجباری نیست و اگر پرستاری عضو  سازمان  نظام پرستاری نباشد، مشکلی برای کار کردن نخواهد داشت. در حالی که در سازمان نظام پزشکی، اعطای شماره نظام پزشکی مجوز  اشتغال به کار پزشکی است و پزشک بدون اخذ شماره  نظام پزشکی مجوز کار در امور پزشکی را ندارد.

اگر کسی بدون داشتن شماره نظام پزشکی اقدام به  انجام امور پزشکی کند، تحت عنوان «مداخله در امور پزشکی» بازخواست می‌شود بنابراین باید قانون عضویت نظام پرستاری تغییر کند و دارا بودن شماره نظام پرستاری معیاری برای مجوز اشتغال به امر پرستاری باشد.

نظر شما درباره خدمات هوم کر و مراقبت در منزل که در سالهای اخیر در کشور مطرح شده چیست؟

فلاحی: ارائه خدمات هوم کر نیز ضروری است. وقتی جامعه به یک خدمت  نیاز دارد اگر این نیاز ساماندهی و قانونمند نشود دچار مشکل خواهیم شد و مردم راه‌های مختلفی برای رفع نیازهای خود پیدا کنند که ممکن است غیر قانونی و خطرناک باشد.

اینکه جلوی خدمات غیرمجاز گرفته شود امری بدیهی است اما متولی آن کیست؟ اکنون ضعف نظارت در حوزه خدمات هوم کر وجود دارد  به طوری که بعضا مشاهده می شود، شرکتهایی که به عنوان شرکت خدماتی در ثبت شرکتها، ثبت شده اند، آگهی های تامین پرستار سالمند، پرستار کودک در منزل می دهند و افرادی را تحت عنوان پرستار به منازل اعزام می کنند که نه تحصیلات پرستاری و نه صلاحیت این کار را دارند.

باید با شرکتهایی که بدون مجوز وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی به ارائه خدمات پرستاری مراقبت در منزل اقدام می کنند، برخورد قانونی بشود. راهکارهایی برای برخورد با افراد مداخله کننده  در امور پرستاری وجود دارد.‌ برای مثال افراد می توانند از طریق سامانه تلفنی 190 وزارت بهداشت برای ارائه گزارش تخلفات اقدام کنند. اما ممکن است بسیاری از افرادی که خدمتی را از این شرکت ها  گرفته اند، این گزارش‌ها را منعکس نکنند. بنابراین نظارت کامل بر تمام ارائه کنندگان خدمات پرستاری به منظور حفظ ایمنی بیماران و خانواده ها ضروری است.