کمبود نیروی انسانی در سیستم‌های بهداشتی و درمانی که وظیفه تأمین سلامت جامعه را برعهده دارد باعث کاهش کیفیت ارائه خدمات می‌شود و قطعا تأمین نیروی انسانی کافی در نظام سلامت از اهمیت زیادی برخوردار است.

به گزارش خبرنگار سازمان نظام پرستاری، توزیع عادلانه خدمات سلامت یکی از اهداف مهم نظام‌های سلامت جهان و ایران است.

در این گزارش به وضعیت نیروی انسانی پرستاری در کشور خواهیم پرداخت.

سالانه چند پرستار در کشور فارغ‌التحصیل می‌شود

وظیفه پرستاران ارائه خدمات تخصصی همگام با سایر حرف پزشکی در سه حیطه پیشگیری، درمان و بازتوانی افراد برای تأمین سلامت اقشار مختلف جامعه (کودکان، جوانان، بزرگسالان و سالمندان) است.

 کارشناسی پرستاری یک دوره چهارساله است که دانشجویان با پشت سر گذاشتن آن موفق به اخذ مدرک در این رشته می‌شوند و می‌توانند به ارائه خدمات پرستاری در نظام سلامت مشغول شوند.

بر اساس اظهارات معاون دفتر توانمندسازی و بهبود سرمایه انسانی معاونت پرستاری وزارت بهداشت، سالانه 11 تا 15 هزار نفر از رشته پرستاری فارغ‌التحصیل می‌شوند و در حال حاضر 50 هزار دانشجوی پرستاری در سه سطح کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا زیر نظر دو هزار عضو هیئت علمی در دانشگاههای کشور آموزش داده می‌شوند.

در حال حاضر حدود 200 هزار نفر در سطوح مختلف حوزه پرستاری در کشور مشغول ارائه خدمات در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی تحت پوشش وزارت بهداشت، سازمان تأمین اجتماعی، بیمارستان‌های وابسته به نیروهای مسلح و بخش خصوصی هستند که حدود 140 هزار نفر از آنها در وزارت بهداشت به ارائه خدمت می‌پردازند.

استانداردهای نیروی انسانی پرستاری

معیارهای مختلفی برای اعلام تعداد پرستار در کشورهای مختلف وجود دارد؛ نسبت پرستار به تخت بیمارستانی، پرستار به جمعیت و پرستار به پزشک از جمله شاخص‌های استاندارد جهانی است که در کشورهای مختلف اعداد متفاوتی دارد.

دکتر محمد میرزابیگی، رئیس کل سازمان نظام پرستاری می گوید: در کشور به ازای هر تخت بیمارستانی، ۲.۵پرستار لازم است که شامل ۱.۸نفر پرستار دانشگاهی و ۰.۷نفر نیروی غیرحرفه‌‌ای می‌شود.

وزارت بهداشت اعلام کرده که در حال حاضر تعداد پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی در کشور، در استانهای مختلف در بازه 0.6 تا 1.5 نفر است. یعنی به ازای هر تخت بیمارستانی، در برخی استان‌ها 0.6 نفر پرستار(کمتر از یک پرستار) و در برخی استان‌های دیگر 1.5 پرستار (بیشتر از یک پرستار به صورت میانگین) داریم.

تعداد تخت بیمارستانی در کشور

در سالهای اخیر به خصوص از حدود هشت سال پیش ساخت بیمارستان و افزایش تختهای بیمارستانی به خصوص در بخش دولتی از جمله اولویت های وزارت بهداشت بوده است، بر اساس اعلام این وزارتخانه فقط در 5 سال گذشته بیش از 40 هزار تخت بیمارستانی به مراکز درمانی نظام سلامت کشور اضافه شده و بر اساس اعلام بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت، هم کنون هزار مرکز درمانی و 150 هزار تخت بیمارستانی به منظور خدمت رسانی به مردم، در سراسر کشور فعالیت می‌کنند.

کمبود پرستار در ایران

همزمان با گسترش تختهای بیمارستانی، دکتر عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت از کمبود 100 هزار نیروی پرستاری در کشور خبر داده و می‌گوید: اگر توان جذب سالانه حداقل 20 هزار پرستار را داشته باشیم، حداقل 5 سال طول می کشد که به وضعیت بهتری برسیم‌.

به گفته وی، راه حل این مشکل، ارائه اجازه افزایش جذب نیروهای پرستاری به میزان حداقل سالانه 10 هزار نفر یعنی معادل خروجی دانشکده‌های پرستاری است.

البته باید توجه داشت که مسئله بازنشستگی نیروها نیز وجود دارد و باید آمار پرستاران بازنشسته شده نیز در افزایش جذب این نیروها گنجانده شود تا سیستم درمانی کشور توان پاسخگویی به نیازهای بیماران را داشته باشد.

پس از اعلام نیاز وزارت بهداشت، مجوز جذب و استخدام پرستاران به صورت سالیانه از سوی سازمان امور استخدامی و سازمان برنامه صادر می‌شود.

بر اساس اعلام وزارت بهداشت در پنج سال اخیر بیش از 35 هزار نیروی گروه پرستاری در وزارت بهداشت جذب شده‌اند؛ در مقابل بیش از هفت هزار نفر نیرو بازنشسته شده‌اند؛ البته باید به این نکته توجه داشت که «جذب پرستار» لزوماً به معنای افزایش تعداد نیروهای پرستاری ارائه‌دهنده خدمت نیست؛ بلکه بسیاری از این مجوزهای استخدامی صادر شده، صرف تبدیل وضعیت پرستارانی می‌شود که پیش از این به صورت قراردادی و شرکتی در نظام سلامت فعال بوده‌اند.

علاوه بر مسئله بازنشسته شدن نیروهای انسانی حوزه پرستاری، همه ساله تعدادی از نیروهای گروه پرستاری به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند. بنابر اعلام معاون پرستاری وزارت بهداشت در سال 99 حدود 1250 نفر از سازمان نظام پرستاری درخواست برای مهاجرت (گوداستندینگ) کرده‌اند که این مسئله زنگ خطری برای کمبود نیروی انسانی در حوزه پرستاری به شمار می‌رود.

وضعیت نیروی انسانی حوزه پرستاری در ایران و جهان

بررسی تعداد پرستار به ازای جمعیت در کشورهای مختلف جهان نشان از رتبه پایین کشورمان در زمینه تأمین نیروی انسانی کافی در رشته پرستاری در نظام سلامت دارد.

در حالی که در کشوری مانند نروژ به ازای هر هزار نفر جمعیت 18 پرستار وجود دارد؛ نسبت پرستار به ازای هر هزار نفر جمعیت در ایران 1.5 نفر است. ایران از این نظر از کشورهایی چون مصر، ترکیه، عمان، امارات، کویت، قطر و ... در رتبه پایین‌تری قرار دارد.

رئیس کل سازمان نظام پرستاری درباره کمبود پرستار و استاندارد نبودن نسبت پرستار به جمعیت، تخت بیمارستانی و پزشک گفت: توجه به استانداردهای تعداد پرستار در سازمان بهداشت جهانی و دیگر استانداردهای جهانی مهم است اما باید استاندارد بومی خودمان را داشته باشیم برخی کشورها به ازای هر هزار نفر جمعیت کشور، بالغ بر ۸نفر پرستار دارند. حالا اگر این نسبت در ایران 8 یا 7 یا 6 نیست دیگر دو نباید باشد.

وی ادامه داد: ما باید نیاز واقعی هر یک از بخش‌های خصوصی، دولتی، نیمه‌دولتی، تامین اجتماعی، نیروهای مسلح و ... را به پرستار به طور شفاف مشخص کنیم. پرستاران نباید در شرایطی که به شدت به آنها نیاز داریم دغدغه معیشتی و استخدام داشته باشند و نباید این طور باشد که همزمان با کمبود شدید نیروی پرستار و پرستاران بیکار مواجه باشیم. ظرفیت رشته پرستاری در دانشگاهها نیز باید به گونه ای باشد که نه کمبود داشته باشیم و نه سرریز وجود د اشته باشد.

میرزابیگی تصریح کرد: سازمان نظام پرستاری، وزارت بهداشت و سازمان امور استخدامی مکلف شده‌اند که استاندارد نسبت پرستار به ازای جمعیت، پرستار به بیمار، به تخت و پزشک را مشخص و تعریف کنند.