به گزارش خبرنگار سازمان نظام پرستاری،‌ پرستاران با  مراقبت از بیمار و پیگیری وضعیت او، نقش مهمی در بهبود وضعیت بیمار، کوتاه‌تر شدن مدت زمان بستری و کاهش هزینه‌های نظام سلامت دارند. با این وجود کمبود پرستار در سال‌های اخیر به یکی از چالش‌های بزرگ نظام سلامت تبدیل شده است.

شیفت‌های طولانی، اضافه کاری های اجباری و فرسودگی نیروها از جمله تبعات کمبود پرستار در کشور که به طور مستقیم بر کیفیت خدمات و وضعیت بیماران تاثیر می گذارد.

وقوع همه گیری های مثل کرونا، گسترش روزافزون بیماری‌های غیرواگیردار، آمار بالای حوادث و سوانح طبیعی و غیر طبیعی و پدیده سالمندی نیاز به خدمات پرستاری و مراقبتی را افزایش داده است اما نبود نیروی کافی پرستار در کشور به خصوص در بیمارستانها و همزمان افزایش تعداد تخت های بیمارستانی و البته بازنشستگی مداوم پرستاران، وضعیت را در نظام سلامت به وجود آورده که نگران کننده است و می تواند شرایط را به وضعیت بحرانی در ارائه خدمت به بیماران از نظر کمی و کیفی سوق دهد.

مسئله مهم دیگر روند سالمند شدن جامعه است. جمعیت کشور با سرعت زیادی به سوی سالمندشدن می‌رود. طبق اعلام وزارت بهداشت، در حال حاضر نزدیک به ۱۰درصد جمعیت ایران، سالمند هستند؛ بررسی‌‌ها نشان می‌‌دهد که در سال ۱۴۲۰ جمعیت سالمندان دو برابر می‌شود و در سال‌های آینده به نیروهای پرستاری بسیار زیادی برای ارائه خدمت به بیماران در سنین سالمندی، نیاز خواهیم داشت. چرا که با افزایش سن، میزان بروز بیماری‌های مزمن و مشکلات متعدد جسمی و روانی افزایش می‌یابد و متعاقب این مسئله، نیاز به نیروهای مراقب سلامت و پرستاران افزایش خواهد یافت. 

سوق یافتن نظام سلامت به سوی گسترش مراکز هوم کر(مراقبت پرستاری در منزل) با هدف کاهش اشغال تخت‌های بیمارستانی، هزینه‌های درمان و نیاز القایی، امری ضروری به نظر می‌رسد. این مهم، تنها با افزایش تعداد نیروهای توانمند و متخصص در حوزه پرستاری میسر خواهد شد.
 

چند پرستار در کشور داریم؟ 

سالانه حدود 11 هزار پرستار در دانشکده‌های پرستاری کشور تربیت می‌شوند و حدود 50 هزار دانشجوی پرستاری در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در حال تحصیل هستند.

در حال حاضر 200 هزار نفر در سراسر کشور مشغول به فعالیت و ارائه خدمات پرستاری در نظام سلامت هستند.
 

کمبود پرستار در کشور به روایت آمار 

ملاک‌های مختلفی برای سنجش تعداد نیروی پرستاری وجود دارد. این معیارها شامل نسبت تعداد پرستار به تخت بیمارستانی، تعداد پرستار به جمعیت، پرستار به پزشک و ... است.

دکتر محمد میرزابیگی، رئیس کل سازمان نظام پرستاری می گوید: به ازای هر تخت بیمارستانی حداقل 2.5 پرستار لازم است اما در حال حاضر تعداد نیروهای پرستاری به ازای هر تخت بیمارستانی،‌ در بازه 0.6 تا 1.5 است و به طور متوسط حدود 0.9 است و حتی نصف استاندارد نیز کمتر است.

دکتر عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت نیز اذعان می کند: در کشور با کمبود حداقل 100 هزار پرستار مواجهیم و اگر توان جذب سالانه حداقل 20 هزار پرستار را داشته باشیم، حداقل 5 سال طول خواهد کشید که به وضعیت بهتری برسیم‌.

اما با وجود این نیاز جدی، جذب و استخدام پرستاران به کندی و نامتناسب انجام می شود. با وجود اهمیت بالای جذب پرستاران در سیستم درمانی کشور، در طول پنج سال گذشته حدود 35 هزار نیرو از گروه پرستاری استخدام شده‌اند که این تعداد، جبران‌کننده نیروهایی نیست که از چرخه خدمت خارج می‌شوند.

بازنشسته شدن نیروهای پرستاری از یک سوی و خروج پرستاران از این حرفه و گاه مهاجرت پرستاران از سوی دیگر باعث نامتوازن شدن چرخه جذب و خروج پرستار از نظام سلامت می شود. مسئله ای که در کنار افزایش نیاز به مراقبت بیماران مزمن و روند سالمندی جمعیت، فشاری مضاعف بر سیستم بهداشتی و درمانی و گیرندگان خدمت وارد می‌کند.

بر اساس آمارهای موجود، در سال 99 حداقل 1250 نفر از سازمان نظام پرستاری درخواست گواهی گوداستندینگ برای مهاجرت داشته اند و طی پنج سال اخیر نیز حدود هفت هزار  نفر از کادر پرستاری بازنشسته شده و از چرخه خدمت خارج شده‌اند.

علاوه بر این موارد، نبود امنیت شغلی، افزایش شیوع بیماری‌های نوظهور، نبود استقلال در بیمارستان‌ها برای جذب نیرو، درآمد پایین و نارضایی شغلی وضعیت را سخت تر کرده است.
 

چالش‌های کمبود پرستار 

یکی از مهمترین پیامدهای کمبود پرستار در کشور، افزایش حجم کاری نیروهای پرستار موجود، اضافه کار اجباری، فرسودگی شغلی و کاهش کارایی این نیروهاست که می تواند هزینه های مضاعفی را به سیستم بهداشت و درمان کشور و بیماران تحمیل کند.

این عوامل باعث ایجاد یک چرخه معیوب و نارضایتی در پرستاران، استعفا و کاهش توان و انگیزه برای ادامه کار می‌شود و کمبود نیرو را بیش از پیش تشدید می‌کند. 

نتایج یک مطالعه که در سال 2010 در استرالیا انجام شد نشان داد در بخش‌هایی که تعداد کافی پرستار وجود دارد؛ میزان پیش‌آگهی بیماران 3 تا 12 درصد بهتر شده و میزان مرگ و میر آنها 16 درصد کاهش می‌یابد. 
 

سختی کار پرستاران زن برای رسیدگی همزمان به فرزندان

شیرین اسماعیلی، مدیر پرستاری بیمارستان مسیح دانشوری، درباره چالش کمبود پرستار می‌گوید: متأسفانه سال‌هاست در بخش‌های بالینی با کمبود نیروی پرستاری دست و پنجه نرم می‌کنیم. ضریب نیروی انسانی پرستاری (نسبت پرستار به تخت) در برخی بیمارستان‌ها به سختی به عدد یک می‌رسد در حالی که استاندارد جهانی، حداقل 2 تا 2.5 است. 

وی با بیان اینکه سازمان نظام پرستاری تلاش زیادی برای اجرای قانون ارتقای بهره‌وری انجام داده است؛ می‌افزاید: تلاش برای اجرای این قانون با هدف کاهش ساعت کاری پرستاران انجام شده اما با این وجود به علت کمبود پرستار، همکاران پرستار در بیمارستانها اضافه کار اجباری دارند و ممکن است قانون بهره‌روی در برخی بیمارستانها به طور دقیق اجرا نشود. 

اسماعیلی با اشاره به مشکلات زنان پرستار ادامه داد: حدود 80 درصد پرستاران را بانوان تشکیل می‌دهند. آنان در کنار این شغل، مسئولیت مادری هم دارند و باید به مسئولیت‌های دیگری نظیر نگهداری از فرزندان خود رسیدگی کنند و با اضافه کاری‌های زیاد، انگیزه و توان پرستاران از آنها گرفته می‌شود و همین امر منجر به ریزش نیروها شده است. 

وی جذب پرستار و افزایش حقوق پرستاران را از راهکارهای بهبود وضعیت پرستاران عنوان و تصریح کرد: هرچه نیروهای پرستاری کاهش یابد؛ تعداد بیمارانی که باید زیر نظر یک پرستار قرار بگیرد بیشتر می‌شود و در نتیجه کیفیت خدمات درمانی و مراقبتی نیز کاهش می‌یابد. 
 

راهکار چیست؟

توجه سیاستگذاران عرصه سلامت به کمبود پرستار در کشور، افزایش منابع برای جذب پرستاران، بهبود حقوق و مزایای پرستاران و مشارکت پرستاران در تصمیم‌گیری‌های کلان نظام سلامت را می‌توان از راهکارهای بهبود وضعیت کمبود نیروی پرستاری عنوان کرد.