یکی از موضوعاتی که تقریباً همه صاحبنظران حوزه سلامت کشور بر آن متفق‌القول هستند، لزوم اصلاحات اساسی در نظام ارائه خدمات سلامت بویژه در حوزه مراقبت‌های اولیه بهداشتی و نظام ارجاع است.

مشکلات جدی نظام سلامت مانند افزایش روزافزون بیماری‌های مزمن و غیرواگیر، عدم بهره‌وری و هدررفت منابع سلامت، خدمات القایی، هزینه‌های بالای خدمات درمانی، افزایش پرداخت از جیب مردم و ورشکستگی بیمه‌ها با راه‌حل‌های فعلی و اصلاحات جزئی آن امکانپذیر نیست.

سیاستگذاران سلامت کشور باید به دنبال راهکارهای اساسی‌تر بروند و در این اصلاحات اساسی به موضوعات مهم ترکیب ارائه‌دهندگان خدمات سلامت، نحوه تأمین مالی، تکنولوژی اطلاعات، بازطراحی ساختار ارائه خدمات سلامت و البته حمایت‌طلبی بپردازند. از جمله مواردی که باید به طور جدی مورد بازنگری قرار گیرد نقش پرستاران و مراقبت‌های پرستاری در نظام شبکه بهداشتی کشور است.

چرا پرستاران می‌توانند به نظام شبکه بهداشتی کمک کنند؟

هرچند امروزه اکثریت مردم و حتی سیاستگذاران سلامت جایگاه پرستار را فقط در بیمارستان‌ها تعریف می‌کنند و کمبود پرستار در بیمارستان‌ها بهانه‌ای شده تا نظام شبکه از حضور پرستاران برای ارائه خدمات سلامت‌محور محروم بماند ولی حرفه پرستاری در ایران به طور تاریخی اصولاً سلامت‌محور طراحی شده است.

در اولین اسناد از طراحی مدل‌های سلامت عمومی در ایران در دهه 1330 از جمله همکاری‌های سلامت عمومی ایران(public health cooperative)  که توسط میسیون امریکایی با همکاری وزارت بهداری ایران اجرا شد، بخش خدمات پرستاری نقش بسیار پررنگی در سطح ملی و استانی داشته است.

همچنین در پیاده‌سازی نظام شبکه، پرستاران به عنوان مربیان مدارس بهورزی، نقش ارزنده‌ای را بر عهده داشتند. در ساختار وزارت بهداری و زیرمجموعه مدیرکل پرستاری، همواره بخش پرستاری بهداشت همگانی یک بخش مهم بوده است. از لحاظ آموزش نیز از سال 1355 رشته کارشناسی ارشد پرستاری بهداشت همگانی (امروز پرستاری سلامت جامعه) مشغول آموزش پرستاران متخصص سلامت عمومی است.

در آموزش پرستاری کنونی نیز دانشجویان کارشناسی پرستاری نیمی از دوران تحصیل خود را صرف آموختن اصول پیشگیری از بیماری‌ها، سلامت جامعه، آموزش سلامت، جامعه‌شناسی، روانشناسی و سلامت مادر و کودک می‌کنند و کاملاً برای ارائه خدمات سلامت‌محور آماده هستند.

چرا نظام سلامت به مراقبت‌های پرستاری در نظام شبکه نیاز دارد؟

سالمندی جمعیت و پیچیده شدن شرایط سلامتی افراد که شامل درگیر شدن با بیماری‌های چندگانه مزمن است و همچنین پررنگ شدن نقش عوامل اجتماعی موثر بر سلامت در سلامتی افراد و جامعه، نیازمند ارائه‌کنندگان دارای دیدگاه وسیع به سلامت از جنبه‌های مختلف است که بتوانند در کنار ارائه مراقبت‌های پیشگیری کننده به موضوع مراقبت‌های طولانی‌مدت و تسکینی هم احاطه داشته باشند.

سیاستگذاران سلامت، نظام ارجاع را در خانه بهداشت، پایگاه سلامت، مرکز جامع سلامت، بیمارستان و احیاناً مطب خلاصه کرده‌اند در صورتی که امروز گنجاندن مراقبت‌های طولانی مدت(Long Term Care) و مراقبت در منزل باید جزئی لاینفک از زنجیره نظام ارجاع باشد.

خصوصیات بیماری‌های مزمن و بیماران آن که عموماً سالمند هستند این نیاز را ایجاب می‌کند که در کنار خدمات ارتقایی و پیشگیرانه و درمانی حتماً به حوزه بازتوانی، مراقبت طولانی و خدمات مراقبت تسکینی توجه کرد و این پرستاران هستند که می‌توانند در تکمیل این زنجیره مهم کمک‌کننده باشند. سازمان بهداشت جهانی بر همین اساس پرستاران را دارای نقش کلیدی در توسعه، ادغام و هماهنگی مراقبت درPHC می‌داند.

پرستاران در کجای نظام شبکه بهداشتی کشور می‌توانند حضور پیدا کنند؟

پرستاران می‌توانند بدون رقابت با دیگر ارائه‌کنندگان خدمات سلامت از جمله مراقبین سلامت‌، بخشی از خلأهای نظام سلامت را پر کنند. از این دیدگاه پرستاران سلامت جامعه می‌توانند در نقش هماهنگ کننده، حمایتگر و ارائه‌کننده مراقبت‌ها از سالمندان و بیماران مزمن در جمعیت تحت پوشش حضور داشته باشند. پرستاران متخصصNurse Practitioner) ) نیز می‌توانند در مناطقی که با کمبود پزشک خانواده مواجه هستند در خط اول ارائه خدمات حضور یابند. همچنین مراکز قانونی و خصوصی مراقبت در منزل می‌توانند در صورت پوشش بیمه‌ای در زنجیره ارجاع، بخش مهمی از خدمات را با کیفیت بالا و قیمت کم به جامعه ارائه دهند. در این زمینه تجارب و شواهد فراوان بین‌المللی وجود دارد و قرار نیست ما چرخی را دوباره اختراع کنیم. شناخت توانمندی پرستاران و استفاده از مدل‌های جهانی با تأکید بر بومی‌سازی و متناسب‌سازی با نظام سلامت کشور می‌تواند به حل برخی از مشکلات فعلی نظام سلامت کمک کند. حال باید منتظر بود و دید آیا سیاستگذاران بخش بهداشت کشور جسارت ایجاد تحولی بنیادین را در نظام شبکه بهداشتی ایران دارند یا خیر؟

دکتر احمد نجاتیان

رئیس کل سازمان نظام پرستاری، پرستار و دکترای تخصصی سیاستگذاری سلامت

 

لینک یادداشت دکتر نجاتیان در روزنامه ایران